غریزه‌های خاموش: آیا حیوانات می‌توانند فاجعه طبیعی را پیش‌بینی کنند؟
برای بیش از سه‌هزار سال، انسان‌ها رفتارهای عجیب حیوانات را پیش از وقوع زلزله‌ها و فوران‌های آتشفشانی ثبت کرده‌اند. از دوران باستان تا امروز، این پرسش همچنان پابرجاست: آیا حیوانات می‌توانند پیش از ما نشانه‌های فاجعه را احساس کنند؟
در چین باستان، متفکران معتقد بودند که با مشاهده رفتار موجوداتی مانند پرندگان، ماهی‌ها، پستانداران و حتی حشرات، می‌توان پیش از وقوع بلایای طبیعی هشدارهایی دریافت کرد، گاهی حتی چند روز زودتر. پژوهش‌های امروزی نیز برخی از این مشاهدات را تأیید می‌کنند.
دانشمندان در قزاقستان متوجه شدند که حیوانات شب‌زی، مانند جغدها و جوجه‌تیغی‌ها، اندکی پیش از زلزله‌ها رفتارهایی غیرمعمول از خود نشان می‌دهند؛ این جانوران، که معمولاً شب‌فعال‌اند، به‌طرز غیرمنتظره‌ای در روز حرکت می‌کردند. حیوانات حفره‌ساز مانند موش‌ها نیز دیده شده‌اند که ساعاتی پیش از زمین لرزه لانه‌های خود را ترک کرده‌اند.
مطالعه‌ای گسترده از 729 مورد رفتار غیرعادی حیوانات پیش از زلزله‌ها نشان داد که بیشتر این واکنش‌ها در فاصله 24 ساعت پیش از زلزله رخ داده‌اند، و حدود 60 درصدشان در پنج دقیقه پایانی پیش از وقوع لرزش بوده‌اند.
پروفسور مگنوس انکویست، متخصص رفتارشناسی نظری در دانشگاه استکهلم، این پدیده را ماورایی نمی‌داند. او می‌گوید حیوانات احتمالاً ارتعاشات زمینی یا صدای امواج در حال نزدیک شدن را احساس می‌کنند. به‌ویژه فیل‌ها می‌توانند لرزش‌های فرابسامد را از طریق پاهایشان دریافت کنند.
در مورد سگ‌ها نیز گزارش‌های فراوانی وجود دارد. بسیاری از مردم می‌گویند که سگ‌ها پیش از زلزله‌ها بی‌قراری می‌کنند، پارس می‌زنند یا زوزه می‌کشند. تحقیقات دکتر استنلی کورن نشان می‌دهد که سگ‌ها ممکن است به صداهای با فرکانس بالا واکنش نشان دهند—صداهایی که انسان‌ها قادر به شنیدنشان نیستند. سگ‌های کوچک با گوش‌های حساس، به‌ویژه مستعد واکنش هستند.
با این حال، دانشمندان نسبت به پدیده‌ای به نام «سوگیری تأییدی» هشدار می‌دهند: انسان‌ها معمولاً فقط مواردی را به خاطر می‌سپارند که رفتار غیرعادی حیوانات با زلزله هم‌زمان شده باشد، اما هزاران مورد دیگر را که چنین رفتاری رخ نداده نادیده می‌گیرند.
برخی کارشناسان هنوز شک دارند. آن‌ها می‌گویند که ایستگاه‌های پایش زلزله ارتعاشات را پیش از بروز واکنش‌های حیوانی ثبت می‌کنند. بنابراین ممکن است حیوانات تنها لحظاتی پیش از ما متوجه زلزله شوند—نه آن‌که آن را پیش‌بینی کنند. اما در عین حال، دانشمندان احتمال نمی‌دهند که حیوانات به تغییرات بسیار جزئی در میدان‌های مغناطیسی یا یونیزاسیون هوا واکنش نشان دهند—تغییراتی که ابزارهای امروزی ما قادر به درک‌شان نیست.
با وجود این تردیدها، بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که اگر رفتار حیوانات با دقت و به‌صورت مداوم بررسی شود، شاید بتوان از آن‌ها به عنوان بخشی از یک سامانه هشدار زودهنگام در برابر بلایای طبیعی بهره گرفت.
