حباب هوش مصنوعی؛ وقتی پیشبینی صد و پنجاه سال پیش مارکس دوباره زنده میشود
وقتی سام آلتمن، مدیرعامل OpenAI، اعلام کرد که بخش هوش مصنوعی در یک حباب قرار دارد، بازار فناوری آمریکا بلافاصله واکنش نشان داد. با توجه به اینکه 95 درصد پروژههای آزمایشی هوش مصنوعی شکست میخورند، بسیاری از معاملهگران سخنان او را نشانهای از خطر برای کل صنعت تلقی کردند. میلیاردرهایی مانند پیتر تیل، سهام خود در Nvidia را فروختند و مایکل بری نیز روی سقوط ارزش شرکتهای تکنولوژی شرط بست.
اما این بحران فقط یک هشدار اقتصادی نیست؛ بلکه بازگشت دقیق به همان مکانیسمی است که کارل مارکس 150 سال پیش توضیح داد: انباشت بیش از حد سرمایهای که دیگر جایی برای سودآوری در تولید واقعی ندارد.
مارکس توضیح داد که وقتی سرمایه بیش از حد انباشته شود و نتواند وارد تولید سودآور گردد، به سمت سرمایهگذاریهای سفتهبازانه حرکت میکند. چیزی که امروز در رشد دیوانهوار سهام شرکتهای بزرگ تکنولوژی قابل مشاهده است. سالها نرخ بهره پایین و نقدینگی دوران کرونا، سرمایه را به سمت آمازون، اپل، مایکروسافت، متا، آلفابت، انویدیا و تسلا هل داد. اما این رشد واقعی نیست؛ سرمایهای است که بدون پشتوانه تولیدی فقط میچرخد.
اندیشمند مارکسیست دیوید هاروی این وضعیت را «راهحل زمانی–مکانی» مینامد: سرمایه برای فرار از بحران، یا به آینده پناه میبرد (وعده سودهای خیالی)، یا به عرصه های جدید (ساخت دیتاسنترها، معادن جدید، کارخانههای چیپ). اما اکنون حتی این راههای فرار هم در حال بسته شدن هستند. آن هم به دلیل سیاستهای محافظهکارانه ترامپ گرفته تا جنگهای تجاری و محدودیتهای صادراتی.
نتیجه؟ اقتصاد بنا شده روی سفتهبازی، نه تولید. خانوارها مجبور به افزایش بدهی میشوند، نرخ سود کاهش مییابد و هر بار که سرمایهگذاریهای خیالی فرو بریزد، هزینه آن را مردم عادی میپردازند. مثل بحران داتکام و بحران مالی 2008.
حباب هوش مصنوعی نابود نخواهد شد. خود فناوری میماند. اما آنچه فرو میریزد ساختار شکنندهای است که بر سرمایهگذاریهای خیالی بنا شده است.
