فلزی که شاید از آلزایمر پیشگیری کند
بیماری آلزایمر خاطرات را می‌رباید و زندگی‌ها را دگرگون می‌کند. با وجود تحقیقات گسترده، هنوز دقیقاً نمی‌دانیم چه تغییرات اولیه‌ای آن را در مغز آغاز می‌کنند؛ همین موضوع یافتن درمان موثر را دشوار کرده است.
اما پژوهش‌های تازه نشان می‌دهند که لیتیوم فلزی که پیشتر با باتری‌ها یا داروهای روان‌پزشکی می‌شناسیم، می‌تواند در سلامت مغز نقشی کلیدی داشته باشد.
آلزایمر چگونه مغز را تخریب می‌کند؟
آلزایمر با تجمع دو پروتئین مضر همراه است:
- آمیلوئید-بتا که بیرون سلول‌ها رسوب می‌کند و ارتباط عصبی را مسدود می‌سازد.
- تاو که درون سلول‌ها گره می‌خورد و ساختار آن‌ها را از هم می‌پاشد.
ترکیب این دو شبکه ظریف نورون‌ها را تخریب کرده و حافظه و تفکر را مختل می‌کند.
نقش پنهان لیتیوم در مغز
مغز به‌طور طبیعی مقادیر کمی لیتیوم دارد که از طریق رژیم غذایی جذب می‌شود. پژوهشگران هاروارد نشان داده‌اند که هرچه افراد از مرحله «اختلال شناختی خفیف» به آلزایمر کامل نزدیک‌تر می‌شوند، سطح لیتیوم مغزشان کاهش می‌یابد.
این افت لیتیوم مانند جرقه‌ای زنجیره‌ای از تغییرات را فعال می‌کند که سرانجام به فراموشی و گیجی منجر می‌شود.
جالب آن‌که لیتیوم ناپدید نمی‌شود؛ بلکه درون پلاک‌های آمیلوئید گیر می‌افتد و از دسترس سلول‌های مغزی خارج می‌شود.
آزمایش روی موش‌ها
برای بررسی بیشتر، دانشمندان رژیم غذایی موش‌ها را از نظر لیتیوم نصف کردند. نتیجه چه شد:
- تجمع سریع‌تر آمیلوئید و تاو
- التهاب شدیدتر
- قطع ارتباطات عصبی
- و ضعف در حافظه
در این میان آنزیمی به نام GSK3 نقش کلیدی دارد. لیتیوم معمولاً آن را مهار می‌کند، اما وقتی سطح لیتیوم پایین می‌آید، آنزیم بیش‌فعال شده و تشکیل کلاف‌های سمی را سرعت می‌بخشد.
خبر خوب این است که درمان با لیتیوم اوروتات نوعی لیتیوم که کمتر در پلاک‌ها به دام می‌افتد، توانست در موش‌ها جلوی تجمع پروتئین‌های سمی را بگیرد، التهاب را کاهش دهد، ارتباطات عصبی را حفظ کند و حافظه را تقویت نماید.
چرا این کشف مهم است؟
این یافته‌ها نشان می‌دهند لیتیوم تنها یک عنصر فراموش‌شده نیست؛ بلکه نگهبانی حیاتی برای مغز است. حتی مقادیر بسیار کم آن، نه فقط دوزهای بالای دارویی، در سلامت شناختی نقش دارند.
لیتیوم علاوه بر آلزایمر، به رشد مغز کمک می‌کند، نورون‌ها را در برابر آسیب محافظت می‌کند و التهاب را کاهش می‌دهد؛ همه عواملی که برای سالمندی سالم ضروری‌اند.
پرسش‌های بی‌پاسخ
- چرا سطح لیتیوم در برخی افراد افت می‌کند؟ آیا رژیم غذایی، ژنتیک یا محیط نقش دارد؟
- آیا تفاوت لیتیوم موجود در آب آشامیدنی مناطق مختلف بر خطر آلزایمر اثر می‌گذارد؟
- و مهم‌تر از همه: آیا نتایج موفق روی موش‌ها در انسان هم تکرار خواهد شد؟
برای پاسخ به این پرسش‌ها، آزمایش‌های بالینی انسانی ضروری است.
با همه این ابهام‌ها، چشم‌انداز روشن است: شاید یک ماده معدنی ساده بتواند روند یکی از ویرانگرترین بیماری‌های جهان را کند یا حتی متوقف کند.
